Onderweg naar Pomol vertelt Elvir ontelbare nostalgische verhalen. Over zijn familie, de gemeenschap en het dorp waar hij opgroeide. Over zijn kinderjaren, oude vriendschappen en de liefde. Over zijn plannen en dromen voor een toekomst die er nooit zou komen. “Er is niets terecht gekomen van de plannen die ik voor de oorlog had” zegt hij teleurgesteld.
Na de oorlog verspreidden leden van de gemeenschap zich over heel de wereld. Ze wonen nu in Europa, Australië of de Verenigde Staten. In juli keren veel oud-bewoners terug naar Pomol. Ze bezoeken de nationale herdenking in Potocari en organiseren een herdenkingsdienst voor de slachtoffers van de genocide uit het dorp in de lokale moskee. Verdriet en verlies worden hier samen verwerkt als onderdeel van het doorlopende rouwproces. “Rond 11 juli ontkom je er niet aan. De oorlog is het terugkerende gespreksonderwerp tijdens iedere kop koffie” voorspelt Elvir aan me.
De impact van genocide op een gemeenschap is niet uit te drukken. Althans, niet in woorden die recht doen aan de realiteit. Ik ben zeker tien keer opnieuw aan deze blog begonnen. Schrijven, schrappen, opnieuw schrijven en opnieuw schrappen. Het lukte simpelweg niet om in woorden uit te drukken hoe ingrijpend de gevolgen zijn. En het mag dan behoorlijk cliché klinken, maar deze keer is het echt waar: sommige dingen moet je eerst zelf ervaren.
Ik kwam terecht in een gemeenschap die vanaf de wortel ontwricht is. Een menless society, want van de 200 moslimgezinnen die hier voor de oorlog woonden, liggen er negentig jongens en mannen onder de grond begraven. Sommigen werden systematisch afgeslacht door Servische soldaten, anderen sneuvelden in een wanhopige poging om het vrije territorium nabij Tuzla te bereiken. De mannen die het overleefd hebben, worden gekweld door nachtmerries van gebeurtenissen die ze telkens weer opnieuw beleven.
En hoewel relatief veel vrouwen de oorlog overleefden, zijn veel van hen nooit meer aan leven toegekomen. Dus bidden ze tot Allah en vragen ze Hem om genadig te zijn. Reciteren ze Soerat el Fatiha voor hun verloren mannen, zonen en vaders. Wat is de meerwaarde van het leven, als je alles verloren hebt? Is een mens ooit in staat om zo’n groot verlies te verwerken? Of is een leven in eenzaamheid en intens verdriet het lot dat aan deze vrouwen toebehoort?
Op 11 juli 2018 vond de 23e herdenking van de val van Srebrenica plaats. In aanloop naar de herdenking verbleef ik enkele dagen in Pomol, het geboortedorp van Elvir, om te zien welke impact de oorlog nog steeds op de gemeenschap heeft. Ik schreef er een verhaal over op Oneworld.nl. Klik hier om het verhaal te lezen.
